Anita Nijland, schoolleider van Montessoribasisschool Arcade in Utrecht.
“Al onze leerlingen krijgen ‘s ochtends een hand, als ze het lokaal binnenkomen. Zo ontstaat meteen contact. Zodra de kinderen zelf aan het werk zijn, observeert de leraar ze goed. Bij sommige kinderen gaat hij of zij langs: Zag ik vanmorgen iets van verdriet? Heb ik dat goed gezien? Zo laten ze merken: ik zie jou. Dat geeft leerlingen een boost. Daarbij letten leraren ook op de stille leerlingen, die hun gevoelens meer verbergen.

Empathischer van dieren

Onze leerlingen mogen vrij de school doorlopen. Als ze dat willen, kunnen leerlingen lekker op het dakterras werken, op de picknickbanken onder een parasol. Daar hebben we sinds kort ook kippen. Het is bewezen dat je empathischer wordt van dieren. En dat het goed is voor je mentale welbevinden. Zelf word ik er ook altijd rustig van. Ik zou ook graag een varkentje willen op onze school, maar helaas liggen we daar niet buitenaf genoeg voor.

De kippen komen van een zorgboerderij, in de vakanties gaan ze daar terug naartoe. De leerlingen verkopen hun eieren, met een Arcade-stickertje erop, aan ouders. Ze zijn altijd in no time uitverkocht, heel leuk om te zien.

Monkey Box

Binnenkort krijgen we ook een theater en een tiny forest. Daarnaast hebben we moestuinbakken en schooltuintjes. We hebben het regelmatig over de toekomst van de planeet. We willen leerlingen niet depressief maken, maar hopen ze wel te stimuleren om zuinig om te gaan met de aarde. En er komt een Monkey Box. Dat is een apenkooi, waar leerlingen in kunnen klimmen, hangen en spelen. Bewegen is goed voor leerlingen: het maakt ze fit en verbetert hun concentratie.

’s Middags krijgen leerlingen ook weleens mindfulness of yoga. Laatst werd ik opgehaald door een onderbouwleerkracht, om mee te doen. Werd ik getokkeld op mijn hoofd en gemasseerd in mijn rug. Zo ontspannend. 

Gezamenlijke afspraken

Een leraar laat de klas gerust een kwartiertje alleen. Als ik op zo’n moment langs een klas loop, zijn leerlingen negen van de tien keer gewoon rustig aan het werk. Dat heeft wel wat oefening gevergd. Maar we geven kinderen verantwoordelijkheid voor hun eigen ontwikkeling.

Aan het begin van het jaar bespreken we de missie en visie in de klas. Bijvoorbeeld dat iedereen zich houdt aan afspraken die we samen maken: dat ze bij de groepsinstructie zijn en dat we verjaardagen samen vieren. Leerlingen wijzen elkaar daar ook op. We doen het echt samen. Als het niet goed gaat in de groep, laat de leraar alles vallen. Want als een kind ergens mee zit, zich niet veilig voelt of zelfs wordt gepest, dan heeft een rekenles geen zin. 

Zuinig op leerkrachten

Een paar jaar terug waren we nog een zwakke school. Inmiddels scoren we weer een voldoende. Dat komt ook door de focus op welbevinden en welzijn. Daar speelt onze stichting – Monton – ook een grote rol in, naast de leraren, ouders en leerlingen. Sinds de meivakantie vallen alle puzzelstukjes in elkaar.

Ik vind het belangrijk zuinig te zijn op de leerkrachten – en op mezelf. Om half 5 moet iedereen naar huis. Morgen weer een dag. Overleggen vinden dus overdag plaats en aan ouderavonden doen we niet. Informatie delen we via de nieuwsbrief of tijdens inloopochtenden. Het is even omdenken, maar als leerkrachten goed in hun vel zitten, profiteren leerlingen daar ook weer van.”

Carolina Bouillard, lerares Frans en mentor 6 vwo op het Cals College in Nieuwegein.
“Als ik mijn nieuwe mentorgroep voor het eerst zie, is mijn belangrijkste vraag: ben je gezond? En wat houdt dat voor je in? Sommige leerlingen zeggen dan: ja, ik sport veel. Dan antwoord ik: maar bevat gezond zijn niet meer? Slapen, stress, sociale contacten? Dat levert altijd waardevolle gesprekken op.

Training in gesprekstechnieken

Toen ik twintig jaar geleden begon op deze school, waren er een paar mensen betrokken bij de zorgondersteuning van leerlingen. Iemand gaf bijvoorbeeld faalangsttraining aan eindexamenkandidaten. Nu hebben we een hele grote afdeling met zorgcoördinatoren. Dat aanbod noemen we CalsPlus. Voor sommige leerlingen en hun ouders is dat ook een reden om voor deze school te kiezen.

Onlangs kregen we als mentoren een training in gesprekstechnieken. We leerden door te vragen, open te luisteren en oordelen en adviezen achterwege te laten. Leerlingen geven vaak sociaal-wenselijke antwoorden, zodat je ze met rust laat. Maar dat helpt ze niet verder.

Traject op maat

Als ik merk dat een van mijn leerlingen niet lekker in z’n vel zit, kaart ik dat eerst aan bij de mentor van de leerling. Die gaat vaak in gesprek met de leerling en/of de ouders. Het vervolgtraject verschilt per leerling. De een heeft genoeg aan één gesprek met een zorgcoördinator, de ander heeft meer nodig. In een klas van 30 leerlingen hebben zo’n 2 tot 5 te maken met CalsPlus.

Sinds corona zijn de mentale klachten van leerlingen duidelijk toegenomen. De sfeer in de klas is onrustiger. Vorige week schreven we met de sectie Frans onze doelen op voor het komende jaar. Normaal zijn die heel inhoudelijk, nu gingen we terug naar de pedagogische basis. Hoe gaan we op een fijne manier met elkaar om?

Yogalessen

Drie jaar geleden ben ik begonnen met een yoga-opleiding. In eerste instantie voor mezelf, maar ik ben een geboren docent. Alles wat ik doe, wil ik doorgeven. Tijdens mijn functioneringsgesprek heb ik aangegeven dat ik graag wat meer zou betekenen op school. Nu geef ik één keer per week yogalessen aan leerlingen, met als doel: ontspannen. Vorig jaar begon ik met een kleine groep 6 vwo-leerlingen, dit jaar doen ook leerlingen uit andere jaarlichtingen en docenten mee. Het is geheel vrijblijvend. Ik kan de matten in het dramalokaal gebruiken; superfijn dat ik daar de ruimte voor krijg.

Ook doen we in de klas weleens korte meditaties. Dat doen ze bij het vak Filosofie ook. In het begin waren leerlingen wat onwennig en giechelig, maar al snel hadden ze allemaal hun ogen dicht.

Daarnaast besteed ik in mijn lesstof soms aandacht aan mentale gezondheid. Denk aan een luistertoets over yoga. En we hadden laatst een quiz gedaan over mindfulness, met vragen als: Ben jij je weleens bewust van je lichaam, als je van de ene naar de andere ruimte loopt? Uit de quiz rolde een uitslag met feedback en tips. Alles in het Frans natuurlijk. Zo sla je twee vliegen in één klap!”

Mathijs Drummen, schoolleider van Buurtcollege Agora Maas en Peel.
“Een van onze leerlingen wil iedere ochtend een half uur drummen. Dat is voor hem voldoende om de dag goed door te komen. Als dat hem helpt, wat zouden wij daar dan op tegen hebben? Toch is dat op veel scholen niet mogelijk. Dan tuigen ze een heel zorgsysteem op voor zo’n leerling. Zo zonde.

Challenges van coaches

Misschien moet ik eerst iets vertellen over ons schoolsysteem. We zijn geen gewone middelbare school, maar een ‘Agora-school’. Daarvan zijn er steeds meer in Nederland. Onze 125 leerlingen zitten qua leeftijd en niveau allemaal door elkaar. Ze volgen een persoonlijk curriculum, en kunnen zich inschrijven op inspiratiesessies. We draaien het eigenlijk om: ze bepalen zelf wat ze willen leren. Hun coaches, zoals onze leraren heten, helpen ze daarbij.

Vervolgens gaan leerlingen aan de slag met hun eigen ‘challenges’. Zo maken een paar leerlingen nu een 3D-tekening van de school. Als ze een vraag hebben, schakelen ze de wiskundedocent in. Uiteraard voldoen we aan de leerdoelen van de inspectie en moeten leerlingen gewoon examens maken. De route ernaartoe is alleen anders.

Voorwaarde om te leren

Persoonlijke ontwikkeling staat bij ons centraal. Wie ben je? Wat wil je worden? En wat heb je daarvoor nodig? Leerlingen reflecteren continu op zichzelf. We zien dat de mentale gezondheid van nieuwe leerlingen hier snel verbetert, omdat we ze een veilige, huiselijke omgeving bieden.

Ik geloof dat mentale gezondheid een voorwaarde is om te leren. In psychologie als basisvak geloof ik absoluut niet. Dat vind ik zelfs een heel slecht idee. Het probleem van een apart vak is dat je dan gaat zeggen: daar hebben we het nu niet over, dat doen we wel vrijdag om 2 uur. Terwijl aandacht voor mentale gezondheid continu nodig is. Het moet een integraal onderdeel van de week zijn. Bovendien geloof ik meer in maatwerk.

Bokstherapie en bivak

Voor leerlingen die een grotere ondersteuningsbehoefte hebben, hebben we een speciaal zorgteam. Daarin verschillen we niet van reguliere scholen. Wel hebben we bijvoorbeeld mindfulness en bokstherapie voor leerlingen die dat willen. Ook gaan sommige leerlingen op bivak. Dat zijn niet de stoere voetbaljongens, maar juist de wat meer verlegen jongens, die uit hun comfortzone willen stappen. Verder hebben we groene spelen. Dat zijn een soort gymlessen, gericht op groepsbinding en samenwerking.

Daarnaast organiseren we inspiratiesessies, bijvoorbeeld over de werking van het brein. Pubers kunnen vaak niet goed plannen. Logisch, hun prefrontale cortex is ook nog niet ontwikkeld. Tijdens zo’n sessie krijgen ze inzicht in zichzelf – en hoe ze hun sterke en minder sterke kanten voor zich kunnen laten werken.

Wees flexibel

Of ik een tip heb voor leerkrachten op reguliere scholen? Stel jezelf de vraag: wát maken we belangrijk? Zijn dat de toetsresultaten op korte termijn? Of is dat het verbeteren van de mentale gezondheid, waardoor leerlingen uiteindelijk beter presteren? Wat je aandacht geeft, groeit. En wees soms flexibel. Tuurlijk is het belangrijk dat leerlingen kennis opdoen, maar als het op vrijdagmiddag mooi weer is, mogen ze bij ons lekker naar buiten. Want zeg nou zelf: leren ze dan echt nog wat?”

Door: Nationale Onderwijsgids / Bente Schreurs