De drukke leerlingen in een klas krijgen vaak wel aandacht, weet Bart Heeling uit ervaring. Hij staat voor een so+ cluster 4 klas. Zijn leerlingen zijn tussen de 6 en 12 jaar, komen niet meer mee met het cluster 4-onderwijs en hebben vaak thuis gezeten. Ze hebben ernstige gedragsproblemen en psychiatrische problematiek. “Zo’n 80 procent van deze kinderen vertoont externaliserend gedrag”, licht hij toe. “Schoppen, schreeuwen, vloeken. Je ontkomt er niet aan om daarop te reageren als leraar.”

De overige 20 procent van de kinderen keert zich juist naar binnen. Zij zijn stil, teruggetrokken en vallen niet op. Zoals Bart op LinkedIn schreef: “Leerlingen van wie je zou zeggen: “Daar wil ik wel een héle klas vól van. Niets mee te doen. Altijd hard aan het werk. Die hoor je helemaal niet. Vragen geen aandacht.”

Maar dat betekent niet dat deze kinderen geen aandacht verdienen, volgens Bart. “Net als de drukke kinderen voelen stille kinderen ook stress en spanning. Dat bouwt zich op in hun lichaam. Ze uiten het alleen niet, waardoor ze het ook niet kwijtraken. En dat kan tot op late leeftijd doorspelen.”

Stress in het lichaam

Bart stuitte op een filmpje dat hierover gaat, van de Hongaars-Canadese arts Gabor Maté. Hij spreekt daarin over kinderen die op jonge leeftijd niet gezien worden, en niet erkend worden voor wie ze werkelijk zijn. Dan kunnen ze daaraan gaan twijfelen. Doe ik het wel goed? Dat gevoel nemen ze vaak mee in hun volwassen leven. En dat compenseren ze in de vorm van pleasend gedrag, nooit nee kunnen zeggen, emoties niet uiten of veel te hard werken. Al die stressoren kunnen op den duur tot fysieke klachten en ziektes leiden.

“De stress in het lichaam waar Maté aan refereerde, zie ik al bij zoveel jonge, stille kinderen terug”, legt Bart uit. “Dat triggerde me om er een post op mijn LinkedIn-pagina aan te wijden.” Op die LinkedIn-pagina deelt de leraar regelmatig anonieme posts over zijn leerlingen. Hiermee wil hij laten zien dat ze zoveel meer zijn dan hun gedrag. “Het zijn ook gewoon kinderen met humor, verdriet en angsten.”

Herkenbaar

Na zijn post over stille leerlingen werd Bart overladen met positieve reacties. Andere leerkrachten herkennen de stille houding bij hun leerlingen, maar het brengt ook veel mensen terug naar hun eigen jeugd. ‘Zo was ik ook’, zeggen ze bijvoorbeeld, ‘ik was ook een stil kind en worstel nu nog met die onzekerheden en gevoelens dat ik niet goed genoeg ben.’

Nare reacties heeft Bart niet ontvangen op de post. Eén vrouw gaf wel aan dat ze vindt dat al die aandacht voor drukke leerlingen ook niet per se goed is, omdat dat vaak negatieve aandacht is. Zij pleit dan ook voor dat docenten beter omgaan met álle leerlingen. “Een goed punt”, zegt Bart. “Daar ben ik het natuurlijk helemaal mee eens.” 

Ook in regulier onderwijs

Hij richt zich in zijn post expliciet op álle leraren. “Op het speciaal onderwijs is het verschil tussen drukke en stille leerlingen heel zichtbaar. Het gedrag is extremer, aan beide kanten. Maar ook in het regulier onderwijs heb je zowel hele drukke als hele stille leerlingen.”

Zelf werkte Bart dertien jaar in het regulier onderwijs voordat hij op deze school terechtkwam. Al op één van zijn eerste dagen merkte hij hoe verschillend leerlingen reageerden op het geven van een spreekbeurt. De een geniet ervan, de ander vindt het zo spannend dat het fysieke klachten krijgt. “Buikpijn, niet kunnen slapen of een slechte stoelgang.”

Sindsdien is hij er scherp op dat hij zijn aandacht verdeelt over alle leerlingen in de klas, dus ook kinderen die er niet om vragen. “Zij hebben die aandacht juist nodig.” Bart is ervan overtuigd dat leerlingen die in het regulier onderwijs meer aandacht krijgen, minder vaak doorstromen naar het speciaal onderwijs.

Erkenning geven

Maar hoe doe je dat, aandacht geven aan al je leerlingen terwijl je het al zo druk hebt als leraar? “Laat ik voorop stellen, leraren vergeten stille leerlingen echt niet bewust”, benadrukt Bart. “En je hoeft het ook niet groot te maken. Het gaat vaak maar om een paar stille leerlingen. Laat weten dat je ze ziet. Bij binnenkomst, als ze weggaan, maar ook gedurende de dag. Even op je hurken bij hun tafeltje zitten, een duim naar ze opsteken, vragen hoe hun weekend was. Erkennen dat ze er zijn, dat is genoeg. Daar hoeft de rest van de klas niets van te merken.”

Een gelijkwaardige, veilige en open sfeer in de klas is essentieel voor leerlingen. Net als plezier en vertrouwen. “Op het moment dat stille kinderen zich veilig voelen in de klas, kunnen ze hun gevoelens ook makkelijker uiten en zich gezond ontwikkelen. Zo’n sfeer heb je niet van het ene op het andere moment gecreëerd, maar besteed er wel aandacht aan. Misschien kun je in plaats van een kringgesprek de kinderen in kleine groepjes met elkaar over het weekend laten praten.”

Niet in spotlight zetten

Wat je vooral níet moet doen, is stille leerlingen in de spotlight zetten. “Zo van: geef jij vandaag maar eens een presentatie voor de klas. Dat werkt eerder averechts.” Sowieso hoef je niet hetzelfde te verwachten van ieder kind, vindt Bart.

Maar is het niet je taak als leraar om leerlingen voor te bereiden op hun latere professionele leven? Moet je ze niet af en toe iets laten doen wat ze spannend vinden, zodat ze weerbaar worden? Dat vindt Bart onzin.

“Er zijn genoeg banen waarbij je niet hoeft te presenteren. Bovendien is presenteren niet de weerbaarheid waarnaar ik zoek. Bewust een keuze maken of je iets wel of niet doet – dat is ook weerbaarheid. Nee durven zeggen als een leraar vraagt of je wil presenteren. Ik wil leerlingen basisvertrouwen in zichzelf meegeven.”

Was hij zelf eigenlijk ook een stille leerling? “Dat niet”, lacht Bart. “Maar ik vertoonde wel compensatiegedrag, door altijd de clown uit te hangen. Ik deed me anders voor dan ik was. Hopelijk kan ik er nu als leraar aan bijdragen dat leerlingen dat niet hoeven doen. Omdat ze gezien worden.”

Door: Nationale Onderwijsgids / Bente Schreurs