Corona lijkt weer even geleden. Maar docenten zien nog steeds de gevolgen. Niet altijd zozeer in leerachterstanden maar bij een deel van de leerlingen vooral  in veranderd gedrag. "Er is meer onrust onder kinderen, doordat de basis van omgangsvormen is vervaagd", vertelde zorgcoördinator Lisette Lindeman van vo-school het Pantarijn in Kesteren in het NOS Journaal van 2 juni. "Er is een nieuwe norm ontstaan waar het stoere gedrag interessanter werd."

‘CAR-proof’

Voor docenten die op zoek zijn naar handvatten en verfrissende inzichten kan het boek van Jan Ruigrok, netwerkpartner van KPC Groep, een bron van inspiratie zijn. De auteur licht toe. “Die behoeften van leerlingen hebben in de coronatijd op een enorme manier onder druk gestaan, en staan dat waarschijnlijk nu nog De basisbehoeften van leerlingen zijn Competentie (Ik kan het), Autonomie (Ik kan mijn eigen keuzes maken en ik heb invloed) en Relatie (Ik heb leuke mensen om me heen, die mij als mens waarderen). Mijn boek staat vol met ideeën, mogelijkheden en interventies waarmee ik de lezer uitnodig te testen of de school ‘CAR-proof’ is en dus aan die behoeften voldoen. Wat mij betreft kan het niet anders, dat wanneer een school meer CAR-proof is, het gezonde gedrag toeneemt. En niet alleen bij leerlingen. Een school moet ook voor de mensen die er werken CAR-proof zijn. Zolang dat niet in voldoende met het geval is, kun je het wel schudden.”

‘Pedagogische dansvloer’

In zijn boek – met beeldende hoofdstuktitels als ‘De pedagogische dansvloer’, ‘Tussen botte bijl en stroopkwast’ en ‘Schuld, schaamte en ander ongemak’ - opent Jan in heldere schrijfstijl een wereld van mogelijkheden om ‘van je school een veilige basis te maken’.  Want vanuit een veilige basis leer je meer, is zijn vertrekpunt. En die veilige basis staat mede door corona, stevig onder druk.  Wat Jan aanreikt - uitgewerkt in veel praktijkvoorbeelden, handreikingen, tips, wetenschappelijke inzichten en pakkende metaforen – zijn nieuwe handelingsperspectieven voor leerlingen, leraren, mentoren, ondersteuningscoördinatoren en schoolleiders.

Je boek is in mei gelanceerd. Wat valt je op in de eerste reacties?

“Wat onderwijsmensen aanspreek is de leesbaarheid en de vele voorbeelden. Het boek trekt daarom denk ik ook de aandacht van het lekenpubliek. Veel mensen vertellen me of mailen me dat ze het boek in een ruk hebben uitgelezen. Zo kreeg ik van Kees Schilder, schoolleider op het Clusius college in Purmerend, een mooie reactie. ‘Ik kan oprecht genieten van de uiterst benaderbare wijze waarop je de zeer waardevolle informatie ook in je boek over de bühne weet te brengen.’ Juist zijn reactie is me heel dierbaar. Want zijn school mag wat mij betreft als voorbeeld dienen van een school waar leerlingen en leraren met plezier komen, waar hard wordt gewerkt en mensen het hart op de juiste plaats hebben. Ik hoorde dat daar laatst een leerling zich had misgedragen. Hij zat met zijn ouders tegenover een directeur. En die directeur zei: ‘Ja joh, daar zit je nu tegenover mij, de dorpsoudste. Wat kunnen we nog doen om jou in het dorp te houden? Heb jij nog ideeën?’  Kijk, van zo’n benadering word ik blij. Mensen die iets verkeerds hebben gedaan, de kans geven tot herstellen van de schade.”

Jouw boek is ook waardevol voor lerarenopleidingen. Welk inzicht wil je vooral doorgeven aan nieuwe generaties leraren?

“Als je voor een groep staat, neem je jezelf mee. Daar is geen ontkomen aan. Besteed daarom als toekomstig leraar volop aandacht aan het ambachtelijke leraarschap en zorg daarbij goed voor jezelf, heb lol in je werk, maak fouten waar je van leert en geniet. Sta stil bij de vraag waarom je op deze aardkloot rondloopt en zorg ervoor dat je regelmatig ook op je werk een bijdrage levert aan het antwoord op deze vraag. Dat geeft voldoening en hoop om door te gaan. Heb je met klassen regelmatig momenten waarop je denkt: ‘Nu is het helemaal goed, voor mij en voor die leerlingen; voor mij heeft er even niets te veranderen.’ Als je die momenten hebt, ben je op de goede weg. Wanneer die ontbreken heb je een serieus probleem.”

De school als veilige basis; daar ligt jouw professionele focus als trainer, adviseur en coach. Vanuit welke drijfveren doe je dat?

“Meer dan 10 jaar geleden hebben Hans Oostrik en ik ECHO opgezet (Expertisecentrum voor herstelrecht in het Onderwijs, red.)  Thema was hoe je mensen die in de fout zijn gegaan, slachtoffers en andere betrokkenen schade laat herstellen na conflicten, en dan gaat het veel over relationele schade. Herstelrecht zit nog volop in dit boek maar er gaat iets aan vooraf: de theorie van Veilige basis (secure based coaching). Die  theorie geeft handvatten om een plek neer te zetten, waar mensen zich veilig voelen en uitgedaagd worden. Op zo’n plek ontstaat een positieve hechting tussen mensen en wanneer die er is, laat je het wel uit je hoofd om je structureel te misdragen. Want dan gooi je je eigen glazen in. Het werken aan veilige basis is zeker na corona veel en veel actueler geworden. Veel veilige basissen staan onder de druk met onze planeet op de eerste plaats. In de coronajaren verloren veel gezinnen en ook scholen, sportclubs en ga zo maar door, hun plek als stevige veilige basis. Je ziet op dit moment waar dat toe leidt. Ergo conclusio: de veilige basis moet weer worden opgetuigd. Waar nog eens bij komt dat een veilige basis is een voorwaarde is om te leren.”

Hoe verweef je dat gedachtegoed in je trainingen en opleidingen?

“Ik geloof dat ik steeds handiger word in het inclusief werken. Vroeger werkte ik met deelthema’s rond uiteenlopende vragen en problematieken: faalangst, omgaan met verschillende culturen, agressie, pesten, protocollen ontwerpen etc. Nu lukt het me steeds meer een groep in te stappen met de startvraag: ‘wat hebben jullie nodig om het goed te hebben met elkaar en de leerlingen en wat gaan jullie daaraan doen?’  Vanuit die vraag met een groep mensen op zoek gaan naar antwoorden; dat is ook hard buffelen hoor. Zeker in de situaties wanneer een school op alle lagen doordrenkt is van chagrijn, verzet, verdriet. Er dus heel veel op het spel staat voor leerlingen en leraren en de veilige basis ver weg lijkt.”

Meer weten

Op 20 september start het opleidingsprogramma De school als veilige basis. Jan verzorgt dit samen met Mirjam Gilhuis vanuit KPC Groep. 

‘Hoop, humor en herstel is uitgebracht bij uitgeverij Van Gorkum. Voor meer info, klik hier. 

Door: Nationale Onderwijsgids / KPC Groep