Kinderen vinden het lastig om huiselijk geweld direct te benoemen, merkt Dennis als hij ze spreekt. Ze gebruiken eerder bewoordingen als: “Papa of mama is vaak boos.” Of: “Er gebeuren dingen bij mij thuis.” Naar de situatie vissen is niet het beleid van De Kindertelefoon. Wel probeert Dennis er met vervolgvragen achter te komen wat er aan de hand is. “Wat doet je vader of moeder dan als hij of zij boos is?”

 

Dennis is nu zo’n vier jaar vrijwilliger bij De Kindertelefoon. Zo’n drie uur per week zit hij achter de chat of telefoon. Het is “nobel werk”, vindt hij, waarmee hij iets kan betekenen voor kinderen. “Ze vinden het al fijn dat je naar ze luistert.” Het laatste jaar merkt hij dat het aandeel zware gesprekken groter is geworden. Hij spreekt meer kinderen met depressieve gevoelens en suïcidale gedachten. Ook thema’s als eetstoornissen, eenzaamheid en huiselijk geweld komen vaker voorbij. 

 

Dit beeld past in de landelijke cijfers van De Kindertelefoon. Tijdens de huidige lockdown namen gesprekken over emotionele problemen met 21 procent toe, vergeleken met de eerste lockdown. En waar vrijwilligers vorig jaar gemiddeld veertien gesprekken per dag over huiselijk geweld voerden, zijn dat er nu achttien per dag. 

 

Volgens Elise van de Putte is De Kindertelefoon tot nu toe de enige bron die met zekerheid een toename van kindermishandeling aantoont. Van de Putte is kinderarts bij het UMC Utrecht en voorzitter van het Landelijk Expertisecentrum Kindermishandeling (LECK). 

 

“Uit de feiten blijkt nog geen toename, maar ons onderbuikgevoel zegt wel dat kindermishandeling meer voorkomt. Veel gezinnen zitten op elkaars lip. Ouders zijn hun baan verloren, wat stress veroorzaakt. Bovendien vallen veilige plekken weg, zoals school of de sport- en hobbyclub.” 

 

Artsen die kindermishandeling vermoeden, kunnen bij het LECK terecht voor duiding en advies. Het aantal adviesvragen is niet hoger dan normaal, stelt Van der Putte. Wel gaat het vaker om ernstiger letsel. “Dus meer botbreuken in plaats van blauwe plekken.” 

 

Ook Veilig Thuis meldt nog geen stijging van het aantal meldingen. Het aantal meldingen van acute zaken is wel toegenomen. Verviervoudigd zelfs. Vooral in Gelderland en Flevoland is er sprake van een stijging. Bij zo’n acute situatie trekt de politie meestal aan de bel. 

 

Verder heeft Universiteit Leiden onderzoek gedaan naar de toename van kindermishandeling tijdens de eerste lockdown. De onderzoekers schatten dat bijna 40.000 kinderen tijdens de eerste lockdown mishandeling hebben meegemaakt, tegenover zo’n 15.000 in dezelfde periode in 2017. 

 

Van de Putte: “Maar die twee onderzoeken kun je eigenlijk niet met elkaar vergelijken. De methodiek in 2020 was anders dan in 2017. In 2017 begonnen ze in januari met het meten van vermoedens, tot en met december. Nu werd er in de zomer van 2020 teruggekeken op het voorjaar van 2020.” 

 

Kortom, eenduidig bewijs voor een toename van kindermishandeling is er (nog) niet. Maar, benadrukt Van de Putte: “Veel leed blijft waarschijnlijk onder de radar. We weten niet wat we niet weten.”

Van de Putte maakt zich zorgen om de lange termijn. “Stress en armoede zijn grote risicofactoren voor mishandeling. Door de coronacrisis raken mensen hun baan kwijt, waardoor ze bijvoorbeeld moeite hebben hun huur te betalen. Die financiële stress is niet 1,2,3 verdwenen als de coronamaatregelen versoepelen.” Ook in 2022 en 2023 kunnen kinderen de gevolgen van de lockdown dus nog merken, vreest de voorzitter van het LECK. De hausse moet wellicht nog komen.

 

Ook Naomi Dessaur is ongerust. Zij is expert op het gebied van kindermishandeling, seksueel misbruik en huiselijk geweld. En geeft trainingen hierover aan professionele hulpverleners en opvoeders. Dessaur hoort veel signalen van kindermishandeling in haar werk. Professionals maken zich zorgen. “Ik adviseer altijd om Veilig Thuis te bellen en een opmerkelijke situatie voor te leggen.” 

 

Dessaur: “Kinderen die thuis mishandeling meemaken, hebben de afgelopen maanden in een soort oorlogssituatie geleefd. Thuis is een onveilige plek voor ze, waar ze nu niet van konden ontsnappen. Hun kring werd zoveel kleiner. Even bijtanken op school kon niet, opa’s en oma’s komen minder langs.” Ouders hebben evenmin een uitlaatklep. “De sportschool is dicht, de kroeg, de club. En de situatie is uitzichtloos. Dan loopt de emmer van sommige mensen snel vol.” 

 

Kindermishandeling kan complexe trauma’s veroorzaken, zegt Dessaur. “Kinderen kunnen er de rest van hun leven last van hebben.” Hetzelfde geldt voor seksueel misbruik. De expert kindermishandeling vermoedt dat dit, achter de voordeur, ook is toegenomen. “Een dader kan vaker en langer zijn gang gaan. Net als het slachtoffer is hij of zij continu thuis.” Aan de andere kant kan het misbruik ook minder worden, omdat de partner van de dader bijvoorbeeld vaker thuis is.

 

Ook voor seksueel misbruik geldt: veel gevallen komen niet aan het licht. Kinderen trekken niet snel zelf aan de bel. Dat merkt vrijwilliger Dennis ook. “Geen enkel kind gebruikt de term seksueel misbruik. Ze hinten er wel op. “Soms gebeurt er thuis iets en dan ga ik snel douchen.” Jonge kinderen snappen vaak niet dat hun situatie afwijkend is, zegt Dennis. “Ze weten niet beter. En zitten in een loyaliteitsconflict, want ze willen hun ouders niet verlinken.”

 

Hoe Dennis zo’n situatie aanpakt? “Ik spreek vaak wel een norm uit. ‘Wat ik nu hoor, is niet hoe het in de meeste gezinnen gaat. Dat is niet normaal.’ Soms is dat echt een eye-opener voor een kind.” Hij wil kinderen niet het gevoel geven dat ze raar zijn, maar ze wel de ernst van de situatie laten inzien. 

 

Vaak zijn vrijwilligers de eersten aan wie een kind de thuissituatie vertelt. De juiste woorden vinden is dan nog moeilijk. Dennis: “Ik ondersteun een kind vooral in het vertellen van het verhaal. En bied een luisterend oor.” Vervolgens probeert hij een kind wel over te halen het verhaal aan een volwassene te vertellen die het vertrouwt. Een voetbaltrainer of een juf. Maar door de lockdown is dat lastiger. 

 

Daarnaast verwijst Dennis naar organisaties als Veilig Thuis en Fier. “Vooral Veilig Thuis is een grote stap voor kinderen. Dan gaat er namelijk een balletje rollen. En kunnen kinderen niet meer anoniem blijven.” Het is ook mogelijk om een medewerker van Veilig Thuis toe te voegen aan het gesprek. Een soort zachte overdracht. Toch willen maar weinig kinderen dat, volgens Dennis. 

 

Dessaur beaamt dat niet veel kinderen uit zichzelf over hun situatie vertellen. Toch kun je een kind in nood soms wel opmerken. Door goed te luisteren en om je heen te kijken. “Valt je iets opmerkelijks op? Is een kind ineens heel stil, terwijl het voorheen de oren van je hoofd kletste? Vraagt het juist veel aandacht? Of is het wel heel vaak buiten, ook in de vrieskou, terwijl jouw kinderen al op bed liggen? Een ander teken: een kind dat al vroeg op school afgezet wordt. Of juist lang blijft hangen, omdat het niet naar huis wil.”

 

Neem zulke signalen serieus, benadrukt Dessaur. “Denk niet: dat zie ik vast verkeerd. En bespreek je zorgen vervolgens met het kind zelf of de ouders.” Dat laatste is best moeilijk, geeft Dessaur toe. Wat als de ouders je zorgen bagatelliseren? Of boos worden? 

 

“Houd het dichtbij jezelf”, adviseert Dessaur. “Ga niet boven iemand staan, maar deel je zorgen. En benoem wat je ziet. Geef concrete voorbeelden. Stel het in ieder geval niet uit. Ook al reageert de ander niet leuk, je hebt het in ieder geval benoemd. Je hebt vaak meer impact dan je denkt.” Voor advies verwijst Dessaur naar Veilig Thuis. Daar kun je je situatie voorleggen. Ook een huisarts, wijkteam of Centrum voor Jeugd en Gezin kan helpen.

 

In haar e-book geeft Dessaur tien praktische tips om kinderen en gezinnen te steunen in deze kwetsbare tijd. Dit document schreef ze op de eerste dag van de intelligente lockdown in het voorjaar. Veel tips gaan nog steeds op, denkt ze. Verminder de stress bij kwetsbare gezinnen in de buurt bijvoorbeeld. Stel voor af en toe boodschappen te doen. Of kinderen op te vangen. Toon interesse en vraag hoe het écht met iemand gaat. 

 

Wat ze een jaar later nog wil toevoegen aan haar e-book? “Hoe belangrijk het is om ook aandacht te hebben voor gezinnen die voor de coronacrisis heel stabiel leken. Want bij kwetsbare kinderen denk je misschien het eerst aan kinderen die al in het zorgsysteem zaten. Maar in een jaar tijd kan een thuissituatie 180 graden veranderd zijn.”