De prognoses in Amsterdam liegen er niet om: naar verwachting heeft de stad in het primair onderwijs over drie jaar 415 fulltime-leraren te weinig. In het voortgezet onderwijs zijn in 2020 waarschijnlijk zestig tot zeventig onvervulde vacatures. Tegelijkertijd zal het aantal leerlingen in de hoofdstad de komende jaren alleen maar toenemen. Verschillende grote schoolbesturen stuurden al brieven aan ouders van leerlingen met de mededeling dat het oplopende tekort een dusdanig serieus probleem is dat ouders er rekening mee moeten houden dat ze hun kinderen op sommige dagen thuis zullen moeten houden. 

Oorzaken
De oorzaken van het tekort zijn divers en per sector verschillend. De tekorten in het primair onderwijs zijn het gevolg van een daling van de studenteninstroom in de pabo. Daarnaast is er sprake van vergrijzing in het onderwijs waardoor veel leraren met pensioen gaan. De grootste tekorten in het voortgezet onderwijs zijn te vinden bij de vakken Duits, Frans, natuurkunde, scheikunde en wiskunde.

Niet alle oorzaken liggen binnen het onderwijs. In de randstad is huisvesting een probleem. Vanuit schoolbesturen krijgt de gemeente Amsterdam signalen dat zij voor de werving van leraren hinder ondervinden door de krapte op de woningmarkt. Om die reden deed D66 een voorstel om in te grijpen. De democraten willen onderzoeken hoe leraren tijdelijk voorrang kunnen krijgen bij het toewijzen van huurwoningen voor middeninkomens.

Ingrijpen in woningmarkt
Volgens Reinier van Dantzig, fractievoorzitter van D66, is in Amsterdam het lerarentekort dermate schrijnend dat invallers bijzonder lastig te vinden zijn. “Verschillende directeuren van scholen roepen dat ze hun vacatures niet gevuld krijgen", zegt hij. "Veel leraren komen niet in Amsterdam wonen en dat is voor buurtschooltjes best ingewikkeld. Amsterdam heeft veel verschillende culturen. Dan is het fijn als de docent dicht bij woont en er dus ook in het dagelijks leven mee te maken krijgt. We zetten in op meer Amsterdamse leraren, maar dan moeten die hier wel ook kunnen wonen. Er is een verband tussen het lerarentekort en krapte op de woningmarkt. Het is duidelijk dat er te weinig woningen zijn om deze leraren aan te kunnen nemen, of ze moeten van te ver komen.”

Van Dantzig zegt dat er al veel wordt gedaan om het lerarentekort op te lossen, maar ook dat het nog niet genoeg is. D66 wil starterswoningen in de sociale huur met voorrang toewijzen aan onderwijzers die net van de pabo afkomen en daar vervolgens vijf jaar kunnen wonen. Na deze periode verdienen leraren te veel voor een sociale huurwoning, waardoor zij de stap kunnen maken naar een andere huurwoning in het middensegment. “Het is onze bedoeling dat onderwijzers ook bij die middenhuurwoningen voorrang krijgen”, aldus Van Dantzig.

Het lerarentekort leidt in de Randstad tot een run op de pabostudenten, zo bleek uit een rondvraag van de Volkskrant, en in de komende jaren wordt alleen maar harder aan hen getrokken. Op dit moment is er volgens onderzoeksbureau Centerdata landelijk een tekort van 900 leraren in het basisonderwijs. Als er niets verandert, loopt dat mogelijk op tot 4 duizend in 2020 en 10 duizend in 2025. In het voortgezet onderwijs is het verwachte tekort relatief beperkt van omvang (bijna 800 fte in 2020 en ruim 1.200 fte in 2025), maar blijft de vacaturedruk onverminderd hoog bij een aantal tekortvakken waaronder de vreemde talen en de bètavakken.

Ongelijkheid
De lokkertjes waarmee gemeenten op de proppen komen worden in het onderwijs niet automatisch met gejuich ontvangen. Zo werd er met gemengde gevoelens gereageerd op het plan van de gemeente Rotterdam om leraren een startersbonus van 5000 euro te geven. Critici vinden dit niet de juiste oplossing en wijzen naar leraren die al jaren voor de klas staan. "Worden die niet achtergesteld?"

Ook naar aanleiding van het voorstel in Amsterdam wordt geklaagd over ongelijkheid. Het plan van D66 heeft gevolgen voor andere woningzoekenden. Hun kans op een woning in Amsterdam wordt kleiner. Fractievoorzitter van Dantzig: “Dat realiseer ik me. Aan de andere kant is iedere Amsterdammer ongelukkig als zijn kind geen leraar of lerares heeft. Daarom vind ik dat we deze afweging kunnen maken, daarbij aangetekend dat niet alle vrijgekomen woningen naar leraren gaan. We houden dit bovendien niet tot de eeuwigheid in stand. Ingrijpen in de woningmarkt doe je alleen als er een groot maatschappelijke probleem is, zoals het lerarentekort, dat je wil oplossen. Als dat is gebeurd, moet je er ook heel snel weer van af.”

Bijzonder hoogleraar onderwijsarbeidsmarkt Marc van der Meer vindt ingrijpen in de woningmarkt om docenten dicht bij de school te laten wonen geen gekke gedachte. “Bij beroepen met schaarste kan je wat doen aan de secundaire arbeidsvoorwaarden”, zegt hij. “Dat gebeurt bij universiteiten en in het bedrijfsleven ook. Universiteiten zorgen niet alleen dat ze een gewilde hoogleraar aantrekken, maar ook dat zijn of haar levenspartner wat te doen heeft. Dan zijn ze wellicht eerder bereid om de stap te maken.”

De hoogleraar beaamt dat ingrijpen in de woningmarkt ongelijkheid in de hand werkt. “Maar ongelijkheid is er altijd. Je hebt een probleem waar je een oplossing voor probeert te vinden. Ook al gaat het om slechts tien tot twintig leraren, ieder talent telt. Het is hierdoor niet zo dat anderen opeens niet meer aan een woning kunnen komen. Als een bepaalde groep kwetsbaar is, vind ik het wel te billijken en uit te leggen in de gemeenteraad om in te grijpen.”

© Nationale Onderwijsgids / Frank Molema