Yente Verweij van gymnasium Bernrode in Heeswijk-Dinter hoorde voor het eerst over menstruatiearmoede toen ze auditie deed voor een film die daar over ging. “En als feministe houd ik sindsdien in de gaten wat er allemaal gebeurt met betrekking tot dit onderwerp.” Zo zag ze vorig jaar een krantenartikel dat scholen in Schotland gratis maandverband aanbieden aan hun leerlingen. “Ik ben toen naar mijn biologiedocente gestapt om te vragen of we dat hier op school ook konden regelen.” 

Toevallig bleek haar docente al een aanvraag te hebben gedaan bij het bestuur van de school. “Maar die was afgewezen. Misschien dachten ze dat menstruatiearmoede hier op school- een gymnasium- niet voorkomt.” Met cijfers uit verschillende onderzoeken en door gesprekken te voeren met andere meiden op school, lukt het Yente en haar docente om het bestuur alsnog te overtuigen. Yente: “We hebben uitgelegd dat een op de tien meiden soms geen maandverband of tampons kan kopen en dat het er nu gewoon moest komen.” De school maakte eind vorig schooljaar een budget vrij en de docente koopt drie kastjes die op verschillende toiletten worden opgehangen.

Dubbel taboe rond menstruatiearmoede

Op menstruatiearmoede rust een dubbel taboe, zegt Yente. “Over ongesteld zijn praten de meeste meiden niet zo makkelijk en over armoede ook niet.” Dat blijkt ook uit het onderzoek Bloedserieus uitgevoerd door Plan onder ruim duizend vrouwen en meisjes tussen de 12 en 25 jaar in 2019. Daaruit blijkt dat een op de drie vrouwen vindt het ongemakkelijk om het met vrienden over ongesteld zijn te praten. Maar liefst 86 procent van de deelnemers schaamt zich om door te lekken en bijna de helft van de vrouwen zegt zich vies te voelen tijdens de menstruatie. Uit een onderzoek van Always blijkt dat zo’n 53.000 meisjes soms school missen omdat zij geen geld hebben voor menstruatieproducten.

Yente gaat met een groep van twintig leerlingen in gesprek over ongesteld zijn en welke producten zij gebruiken. “Binnen de afmetingen van het kastje hebben we een zo breed mogelijk assortiment samengesteld. We hebben tampons in de maten licht, medium en zwaar, mét en zonder inbrenghuls. Er ligt maandverband mét en zonder vleugels in verschillende afmetingen. We houden bij wat gebruikt wordt. Leerlingen kunnen op een briefje op het kastje aangeven waar ze behoefte aan hebben en iedere dag doe ik een rondje om te kijken of producten moeten worden aangevuld.”

Vlak voor de zomervakantie worden de kastjes gevuld. Al sinds de eerste dag wordt er gebruik van gemaakt. “Het is vooral een hulpmiddel in nood”, zegt Yente. “Als je het niet kan betalen, of als je het vergeten bent, is het er. Dan hoef je niet vol gêne vriendinnen te vragen om maandverband of bijvoorbeeld langs te conciërge te gaan.” Dat de kastjes al meteen gebruikt worden, is een goed teken, vindt Yente. “Blijkbaar was het ook hier op school echt nodig.”

‘Ongesteld zijn is geen pretje’

De kastjes leveren ook nog een andere bijdrage, merkt de leerlinge. Opeens hebben leerlingen het veel vaker over ongesteld zijn. “Die eerste weken dat ze er hingen hoorde ik overal in de gangen de woorden ‘ongesteld’, ‘maandverband’ en ‘kastje’. Het is heel fijn dat er nu gewoon over dit onderwerp gesproken wordt.” Ongesteld zijn is geen pretje, benadrukt Yente. “De helft van de leerlingen heeft ermee te maken. Door die kastjes voelen meiden op school meer erkenning. Ze voelen zich veilig om erover te praten en ze voelen zich gehoord.” Ook meiden die niet naar school konden omdat ze geen tampons of maandverband konden betalen, kunnen nu terugvallen op de kastjes. Yente: “Dat is een fijn gevoel.”

De belangrijkste tip van Yente aan andere scholen is: praat over menstruatie. “Zorg voor een veilige omgeving waarin leerlingen het hierover kunnen hebben en aan kunnen geven wat ze nodig hebben.” Bij haar op school was ongesteld zijn een onderdeel van de seksuele voorlichting. “Toen kregen we uitgelegd hoe dat werkt met hormonen enzo.” Dat is te beperkt, vindt Yente. Praat ook over menstruatiearmoede, welke producten er zijn en hoe je die gebruikt. “En bijvoorbeeld ook over doorlekken. Voor de meeste meiden is dat een nachtmerrie. Als jongens begrijpen hoe vervelend dat is, zullen ze misschien eerder helpen dan een lullige opmerking maken.”

Gemeente Amstelveen betaalt tampons

In Amstelveen worden de tampons en het maandverband op de toiletten van middelbare scholen niet bekostigd door de scholen zelf, maar door de gemeente. Hier vindt, als enige gemeente in Nederland, een proef plaats tegen menstruatiearmoede op scholen. De lokale PvdA diende eind vorig jaar een motie in om te onderzoeken hoe groot het probleem was. “Daaruit bleek dat ook in Amstelveen sprake is van menstruatiearmoede onder scholieren”, laat een woordvoerder van wethouder Marijn van Ballegooijen (PvdA, zorg en welzijn) weten. “Het college vindt het belangrijk dat jongeren op geen enkele manier worden belemmerd in het volgen van onderwijs.”

Juist omdat leerlingen zich schamen voor menstruatiearmoede bieden de scholen in Amstelveen maandverband en tampons aan zonder dat leerlingen erom hoeven te vragen. Als ze dat willen, kunnen ze ook voor thuis producten meenemen. Om te voorkomen dat misbruik van de producten wordt gemaakt, liggen de menstruatiemiddelen in een ruimte waar ook een leerkracht aanwezig is. “De kans op misbruik is echter nihil”, laat de woordvoerder weten. “Meisjes gaan geen gratis maandverband halen als hun ouders dat kunnen betalen.”

De gemeente heeft in totaal 5.500 euro beschikbaar gesteld om de drie deelnemende middelbare scholen een jaar lang te voorzien van maandverband en tampons. Aan het einde van het schooljaar wordt onderzocht of de proef geslaagd is en eventueel verlengd wordt.

Door: Nationale Onderwijsgids / Marjolein Kooyman